باز شود، دیده شود، بلکه پسندیده شود!

سواد رسانه یعنی همین. می خواهیم یاد بگیریم چگونه یک پیام را باز کنیم. چگونه چیزهایی که معمولا در پیام ها دیده نمی شوند را ببینیم و در انتها نگاه کنیم که آیا مورد پسند ما هست یا نه؟

وقتی کادو میگیریم دوست داریم ببینیم اون چیه؟ لباسه؟ کتابه؟ ظرفه؟ ساعته؟ وسیلۀ برقیه؟ کادو همیشه با سؤال همراه است. هر کادویی که می گیریم چند سؤال هم دنبالش می آید. کسی به ما یاد نداده این سؤالات را مطرح کنیم آن ها بطور طبیعی به ذهن ما می آیند.

سواد رسانه یعنی همین! به همین سادگی! یعنی با دیدن هر فیلم بخواهیم بدانیم چه هدیه ای به ما داده شده؟ چه میگوید؟ چرا این هدیه برای ما فرستاده شده؟ چه کسی آن را فرستاده؟ و چه منظوری داشته؟

هر قصه یک کادوست. یک هدیه است. سواد رسانه همیشه در گوش ما زمزمه می کند ببین توی کادوی شما چیست؟ و می خواهد به ما یاد بدهد که چگونه آن را باز کنیم. یک قصه کاغد ندارد که بتوانیم آن را پاره کنیم. قصه وقتی باز می شود که بتوانیم آن را خوب بخوانیم و توانایی تحلیل آن را داشته باشیم. باز کردن یعنی خوب خواندن. اگر بتوانیم فیلمی را خوب بخوانیم در حقیقت توانسته ایم کادوی خودمان را باز کنیم.

می خواهیم یاد بگیریم چگونه فیلمی را مانند کادو بازکنیم و داخلش را ببینیم. آیا هدیۀ خوبی است یا یک چیز بی ارزش را کادو کرده اند. کادو برای بازکردن است نه برای تماشا. سواد رسانه می خواهد همین را به مخاطب بگوید. همین که کادو برای تماشا نیست و هر کس باید کادوی خودش را باز کند.

در حقیقت این دانش نگاه ما را نسبت به رسانه عوض می کند. اگر به متون رسانه ای بعنوان بسته یا هدیه ای که برای ما فرستاده شده نگاه کنیم آنوقت بطور طبیعی سؤالات زیادی به ذهن می آید. کسی به ما یاد نداده وقتی هدیه ای می گیرید این سؤالات را طرح کنید این ها خودشان بطور طبیعی می ایند. اگر نگاه ما به رسانه عوض شود ما هم بطور طبیعی این سؤالات را مطرح می کنیم. سواد رسانه می خواهد نگاه را عمیقتر کند و دوست ندارد فقط کاغذ کادو را ببیند.

امروزه ما شاهدیم که متاسفانه بسیاری از جوانان و البته افراد پر سن و سال تر درگیر معضلات و مشکلات فراوانی شده اند که این گرفتاریها ناشی از تاثیر رسانه های مانند اینترنت، ماهواره و... می باشد.

این نوشتار در پی پاسخ به این سوالات است: سواد رسانه ای چیست؟ این نوع سواد چه کاربردی دارد؟ راههای افزایش آن چیست؟

سواد رسانه ای یکی از مباحث جذاب در حوزه ارتباطات و به عنوان یک اندیشه کلیدی مطرح است که در نتیجه آن افراد خود را به رسانه ها اعلام می نمایند، تا معنای پیام هایی که با آنها مواجه می شوند تعبیر و تفسیر کنند. افراد با داشتن سواد رسانه ای می توانند رسانه ها و تولیدات رسانه ای را از یکدیگر تفکیک کرده و شناسایی نمایند؛ زیرا در حال حاضر قرار گرفتن افراد در انتهای مسیر رسانه ها به عنوان دریافت کنندگان پیام پایان یافته است و آنها باید در فرایند ارتباط، شرکای فعالی باشند. اما متاسفانه خواست اکثر افراد برخورد یک سویه، انفعالی و غیر هدفمند با رسانه ها است.

در عصر جدید و با ویژگی ظهور وسایل ارتباط نوین به مراتب بیش از گذشته ما و به ویژه فرزندانمان تحت بمباران رسانه ای هستیم که به نظر بهترین راه ممکن برای بقا در این شبکه اطلاعاتی که در سراسر محیط فرهنگی ما ریشه دوانده است، حفظ استقلال، اجتناب از انفعال، بهره مندی از تفکری منتقدانه و افزایش مهارت ها و توانایی ها در برخورد با این امواج فراگیر است که تنها از طریق تکامل سواد رسانه ای میسر است و سواد رسانه ای نه تنها به بزرگسالان بلکه به کودکان مهارت های لازم برای برقراری ارتباطی آگاهانه و متفکرانه با رسانه را می آموزد و در عین حال نگاهی دقیق و تحلیلی به رسانه های مکتوب، دیداری و شنیداری را فراهم می آورد.

در هر حال چه ما آگاهی لازم در زمینه تحلیل پیام ها را کسب کنیم و چه این آگاهی را کسب نکنیم، فرآیند تاثیر رسانه ها ادامه دارد؛ لیکن زمانی که ما بتوانیم کنترل بیشتری نسبت به رسانه ها و تعابیر آنها داشته باشیم، می توانیم به تاثیرات مثبت ناشی از آنها قوت بخشیده و از تاثیرات منفی آنها بکاهیم. سواد رسانه ای به افراد توانایی می بخشد تا خود به مولدین خلاق پیام ها بدل شوند و تاثیر پذیری کورکورانه نداشته باشند.

سواد رسانه ای مبحث جذابی در حوزه ارتباطات است که می کوشد خواندن سطرهای نانوشته رسانه های نوشتاری، تماشای پلان ها به نمایش در نیامده یا شنیدن صداهای پخش نشده از رسانه های الکترونیک را به مخاطبین بیاموزد. سواد رسانه ای قدرت درک نحوه کار رسانه ها و معنی سازی در آنهاست، این که چگونه سازماندهی می شوند و چگونه از آنها استفاده می شود. به عنوان مثال، مخاطبی که دارای سواد رسانه ای است، از اهداف و میثاق های رسانه های مختلف آگاه است و از آنها به صورت شایسته استفاده می کند. او می داند که چگونه از نقش صدا، موسیقی و سایر جلوه های ویژه برای القاء فضا و معنی خاصی استفاده می شود و می داند که چرا و چطور یک پیام واحد در تلویزیون، سینما، روزنامه ها، مجلات، رادیو، فیلم های ویدئویی یا بازی های رایانه ای و بیل بوردها می تواند تاثیرات و مفاهیم متفاوتی از خود به جای بگذارد.

در هر حال سواد رسانه ای قصد هوشیار سازی و اختیار بخشی به مخاطب را دارد و در چنین عصری، این مهارت ها پایه و اساس آینده جامعه آگاه را تشکیل می دهد و باعث تقویت و قدرتمند کردن ساختارهای دموکراتیک جامعه می شود.

خواه تماشاگر برنامه خبر تلویزیون باشیم یا یک تابلوی تبلیغاتی دربزرگراه ها، پیام رسانه ای دریافتی از آن چیزی است که توسط یک یا احتمالاً چند نفر طراحی و نوشته شده است. تصاویر مربوطه توسط یک نفر گرفته شده است و یک طراح خلاق نیز آنها را با هم تلفیق کرده است. ولی این امر فقط یک روند فیزیکی نیست. آنچه رخ می دهد آن است که هر چه توسط چند نفر ساخته و پرداخته می شود، برای بقیه به صورت یک امر مسلم در می آید. ولی ما به عنوان مخاطب، از واژه ها، تصاویر و یا ارائه هایی که حذف شده اند، با خبر نمی شویم. ما فقط چیزهایی را می بینیم یا می شنویم که مورد پذیرش قرار گرفته اند. یاری رساندن به مردم در مورد درک این که برنامه های رسانه ها چگونه تنظیم می شود، چه چیزهایی حذف می شود و نیز اینکه رسانه ها چگونه دانش و درک ما از جهان اطرافمان را شکل می بخشند، از راه های عمده کمک به آنان در پیشبرد زندگی شان در یک جامعه جهانی و تکنولوژیکی است.