پیشینه رسانه ها و نقش آن در انقلاب سازی

انقلابی ترین رسانه ها

رسانه ها و ابزارهای تبلیغاتی که قبل از انقلاب وجود داشتند شامل: تلویزیون، رادیو، سینما، روزنامه، نوار ضبط صوت، منابر و اعلامیه ها بودند که در اینجا به بحثی کلی درباره آنها می پردازیم.

این رسانه ها دارای چند ویژگی بارز هستند یکی از ویژگی آنها این است که نسبت به زمان حال دارای محدودیت هستند و کارایی که همین رسانه ها در حال حاضر دارا هستند را ندارند.

از دیگر ویژگی این رسانه ها این است که از آنها می توان به عنوان رسانه های سیاسی نام برد، رسانه سیاسی به آن دسته از ابزار و وسایل ارتیاط جمعی گفته می شود که بخش عمده ای از پیامهای آنها محتوی سیاسی دارند این رسانه ها در دو گروه سنتی و مدرن یا کوچک و بزرگ تقسیم می شوند.

منابر و مساجد را می توان به عنوان رسانه های سنتی، نوار های ضبط صوت را به عنوان رسانه های کوچک و مطبوعات، فیلم، رادیو و تلویزیون را رسانه های مدرن و بزرگ نامید.

با توجه به جو سیاسی قبل از انقلاب و درگیری های سیاسی می توان گفت که این رسانه ها تا حد زیادی و یا کاملا سیاسی بودند.

رسانه های حاکمیت

رسانه هایی مثل تلویزیون، رادیو، سینما و مطبوعات زیر نظر مستقیم رژیم پهلوی بودند و از هرجهت سعی در حفظ و تثبیت حاکمیت این رژیم داشتند و اگر هم می خواستند بر ضد آنها کار کنند، به دلیل نظارت شدیدی که بر آنها اعمال می شد، هرگز قادر به چنین کاری نبودند.

آنها از هر جهت سعی در حفظ این حاکمیت می کردند چه از لحاظ سیاسی و چه از لحاظ فرهنگی و ...

از لحاظ فرهنگی با پخش برنامه های غیر اخلاقی در کنار دیگر مراکز فساد سعی در ترویج فساد داشتند که این خود باعث می شد جوانان، دیگر از پویایی و تحرک برخوردار نباشند و از مسایل روز جامعه و حساسیت نسبت به آن وقایع دور می شدند و کاملا حالت منفعل به خود می گرفتند، دیگر نسبت به جنایت های رژیم شاه عکس العملی انجام نمی دادند و حتی ممکن بود کم کم نسبت به عقاید خود برگشته و در زمره طرفداران رژیم قرار گیرند، سینما از جمله این رسانه ها بود.

و از لحاظ سیاسی هم از هر حربه ای استفاده می کردند تا پایه های متزلزل حاکمیت خود را استوار نگه دارند و آن را در نظر مردم هرچه زیباتر جلوه دهند، به عنوان مثال درباره مطبوعات آن زمان می توان به این نکات اشاره کرد که در این دوره، مطبوعات در حیطه نظارت و کنترل شدید قرار دارند و روزنامه‌ها آهنگ دولتی‌تر شدن را دنبال می‌کنند. وزارت اطلاعات و ساواک دو نهادی هستند که مدام بر کار مطبوعات نظارت می‌کنند. حتی تیترها و مطالب روزنامه، مستقیم یا از طریق تلفن، توسط آن‌ها بررسی و کنترل می‌ شود. در هر یک از این دو نهاد، سازمانی بزرگ به این کار اختصاص دارد. همچنین آنها سعی در پنهان کاری جنایات ساواک داشتند، محتوای نشریات این دوره را تملق و چاپلوسی بی‌حد و حصر از رژیم و دستگاه سلطنت و دولتمردان تشکیل می‌داد.

چه ویژگی باعث می شود این رسانه سنتی و کوچک بر رسانه های مدرن و بزرگ مانند تلویزیون فایق آیند و قدرتمند تر و موثرتر از آنان باشند؟

به نظر می‌رسد که شاه و رژیم پهلوی از نشریات غیرسیاسی، انتظار غیرسیاسی کردن جامعه و از نشریات مبتذل، انتظار دور کردن جوانان از مذهب را داشتند که البته این عملکرد درباره مطبوعات قابل تعمیم به سایر رسانه های در دست رژیم بوده است.

اما چون این رسانه ها با پخش برنامه هایی که مطابق میل مخاطبان نبود و همینطور طرفداری از رژیمی که میان مردم

بسیار منفور بود و سانسور جنایات آن کم کم مقبولیت خود را از دست دادند. گفتنی است که هرچقدر سانسور در میان رسانه های گروهی ایرانی بیشتر می شد محبوبیت رادیوهای بیگانه نیز در بین مخاطبان انقلابی بالا می رفت.

از آنجا که ارتباطات شفاهی در سامانه فرهنگ ایرانیان از جایگاه خاصی برخوردار است. بنابراین اخبار از طریق اعلامیه، دیوارنوشته، رادیوهای بیگانه و مطبوعات تحت سانسور در روابط چهره به چهره نقل می شد، شاید یکی از دلایل محبوبیت گوش سپردن به رسانه های شنیداری نیز ناشی از همین عادت مردم به ارتباطات شفاهی و شنیداری است که البته این رسانه ها هم بر اثر اعمال سانسور بر جنایات شاه طرفداران خود را از دست دادند.

ازعلل دیگری که می توان نام برد که باعث طرد این رسانه ها توسط مردم می شد تزریق اطلاعات خاص به جامعه بود ، تزریق اطلاعات به این شکل دارای اثرات کوتاه مدت است و در بلند مدت اثر خود را از دست می دهد و مخاطبان در مقابل این نوع اطلاع رسانی موضع خواهند گرفت.

اما طبق توضیحی که قبلا به آن اشاره شد نیروهای انقلابی به این رسانه دسترسی نداشتند و اگر کسانی هم  با این هدف در این رسانه ها دست به انتقاد علیه حاکمیت می زد سریعا از صحنه محو می شد.اما خود رژیم بعد از مدتی که فضای سیاسی ایران به خاطر مبارزات رهبری انقلاب اسلامی و افزایش مطالبات مردم بازتر شد، رژیم پهلوی برای نشان دادن ژست آزادیخواهی دست مطبوعات را در نقل مطالب و اخبار انقلاب بازگذاشت.

رسانه های انقلابی

رسانه هایی که در اختیار نیروهای انقلابی قرار داشت شامل منابر و مساجد، نوارهای ضبط صوت و همین طور اعلامیه ها بودند البته از تاثیر دیوارهایی که به شعارهای انقلابی مزین شده بودند هم نمی توان گذشت.

این رسانه ها همانطور که در بالا به آنها اشاره شد شامل رسانه های سنتی و کوچک می شوند.

شاید بتوان از منابر به عنوان مهمترین و قدرتمندترین این رسانه ها در زمان قبل از انقلاب اشاره کرد، با اینکه در آن زمان رژیم رسانه های بزرگ و مدرن را در اختیار داشت ولی هیچکدام قدرت و تاثیر گذاری منابر را نداشته است.

روحانیون با سخنرانی های خود علاوه بر اینکه به سخنرانی های مذهبی و تقویت باورهای مردم می پرداختند، پرده از جنایات رژیم شاه برمی داشتند و مردم را از اوضاع خفقان بار جامعه آگاه می کردند و آنها به مبارزه و تظاهرات علیه رژیم دعوت می کردند که واقعا هم موثربودند.

نوارهای ضبط صوت هم یکی دیگر از رسانه هایی بود که آن زمان از آن استفاده می شد، امام خمینی ( ره ) که آزادی بیان و دسترسی شان به رسانه های جمعی محدود شده بود، برای رساندن پیام شان به مردم و پرهیز از محدودیتهای تحمیل شده از سوی رژیم، از «رسانه های کوچک» سود جستند. از تبعیدگاه خود در نجف و سپس در پاریس، ایشان پیامهای خود را با نوار ضبط صوت و تلفن به ایران می فرستادند. این نوارها بعداً در شمار هزارها تکثیر و در تمام کشور توزیع می شد . در بسیاری موارد، سخنرانی های ایشان روی کاغذ پیاده و برای توزیع انبوه تکثیر می گردید.

از دیگررسانه هایی که در اختیار نیروهای انقلابی بودند از اعلامیه ها می توان نام برد که شامل مطالب گوناگون و مربوط به گروه های مبارز مختلفی بودند و هدف واحدی را دنبال می کردند از جمله: دعوت به مبارزه، برملا کردن جنایات شاه و ...

مهمترین اعلامیه های پخش شده مربوط به بیانات و پیام های امام خمینی(ره) بوده که توسط گروه های مختلف تکثیر و میان مردم  توزیع می شد. گروه ها نیز خود اقدام به نشر مطالب مورد نظر خود به این وسیله می کردند.

با اینکه رژیم پهلوی رسانه های مدرن و بزرگی را در دست داشت و برآنها به طور جدی و دقیق نظارت می کرد و در راستای حفظ حاکمیت خود آنان راپیش می برد ولی با این حال نتوانست از این رسانه ها که یکی از مهمترین و قدرتمندترین ابزارهای هر حکومتی برای نیل به اهداف و حفظ قدرتشان است، استفاده کند ولی در مقابل نیروهای انقلابی با استفاده از رسانه های سنتی و کوچک مثل نوارهای ضبط صوت که قطعا قدرت و کارایی رسانه های حاکمیت را دارا نبودند، توانستند بیشترین تاثیرات را بر مردم بگذارند و حربه های رسانه های حاکمیت را  بی اثر کرده و پایه های رژیم پهلوی را متزلزل کنند. 

این نکته بسیار قابل تامل است که چه ویژگی باعث می شود این رسانه سنتی و کوچک بر رسانه های مدرن و بزرگ مانند تلویزیون فایق آیند و قدرتمند تر و موثرتر از آنان باشند.

منبع